چندی پیش یکی از دوستان در باره ی استخاره سؤال می کرد. البته بسیار پیش آمده است که دوستان دیگری نیز در جلسات مختلف در این باره سؤال کرده اند ... استخاره چیست و در چه مواردی می توان استخاره کرد؟
استخاره از ریشه ی خیر و در باب استفعال به کار رفته و به معنای طلب خیر کردن است. در اصطلاح نیز به همان معنای درخواست کردن خیر است که وقتی انسان در کاری، دچار تردید و دودلی می شود به استخاره پناه می برد و با درخواست خیر از خدای متعال از حیرت و دودلی بیرون آمده و به یک تصمیم قطعی می رسد.
این نکته قابل توجه است که استخاره با فال و پیش بینی تفاوت دارد و برای حدس زدن آینده به کار نمی رود. زیرا اصولا اسلام با کهانت و پیش گویی و فالگیری مخالف است و اینها را به رسمیت نمی شناسد؛ در حالی که استخاره یک موضوع اسلامی و مورد تأیید روایات دینی است.
گاهی بعضی ها بدون توجه به مفهوم استخاره، و بدون اینکه بدانند استخاره برای چیست استخاره می کنند و بیش از گذشته دچار سردرگمی می شوند.
یادم می آید روزی خانمی از من استخاره خواست.. وقتی استخاره کردم و جواب دادم که خوب است؛ کلی خوشحال شد و با ذوق زدگی گفت: پس قبول می شوم؟
پرسیدم: یعنی چی؟
گفت: فردا آزمون رانندگی دارم ... استخاره کردم ببینم آیا قبول می شوم یا نه.. حالا که شما گفتید خوب است، معلوم است قبول می شوم..!!
و من تازه فهمیدم که باید مفهوم استخاره را از نو برای وی توضیح بدهم.

                                                                                            
دقت به این نکته لازم است که استخاره برای تعیین "می شود یا نمی شود" نیست بلکه برای تعیین "خوب یا بد"  یک کار مشخص است.
یعنی استخاره در مواردی باید صورت بگیرد که انسان برای انجام کاری، دچار تردید و سردرگمی است و سر دوراهی گیر کرده است و دقیقا بین انجام دادن یا انجام ندادن آن در نقطه ی پنجاه پنجاه قرار دارد. این مربوط به زمانی است که نمی توان به تصمیمی قطعی رسید، و در باره ی انجام یا عدم انجام آن، پس از مشورت و بررسی لازم و با تکیه بر عقل تصمیم گرفت.
مثلا فردی می خواهد خانه بخرد. خانه ای را هم دیده و به حسب ظاهر پسندیده است. اگر توانست به نتیجه ی قطعی برسد که تصمیم می¬گیرد و خانه را می خرد... اما اگر با بررسی همه ی ابعاد ماجرا و شور و مشورت های لازم، باز هم به نتیجه ی قطعی نرسید و دچار تردید ماند و ندانست که آیا خرید این خانه به صلاح او هست یا نه، می تواند با توسل به استخاره به تصمیم برسد که آنرا بخرد یا نخرد...
این یعنی از خدا طلب خیر می کند و با استمداد از او و واگذار کردن تصمیم به نتیجه ی استخاره، چنانچه جواب استخاره خوب آمد آن را می خرد و در صورتی که بد آمد منصرف می شود و سراغ موردی دیگر می رود.
البته این فقط یک مثال بود و در همه ی زمینه ها ساری و جاری است مثل ازدواج، مسافرت، انتخاب شغل و هرچیز دیگری که در باره ی انجام یا عدم انجامش دچار تردید هستیم.
بنابراین باید گفت که اگر انسان بتواند با عقل و درایت و مشورت و هر چیزی که او را به نتیجه می رساند، به تصمیم ــ حالا چه تصمیم بر انجام و چه تصمیم بر عدم انجام ــ برسد اصلا جای استخاره نیست و به عقل خود عمل می کند. یعنی استخاره تنها در مواردی انجام می شود که انسان نتواند قاطعانه تصمیم نهایی را بگیرد و هیچکدام از جنبه های انجام یا عدم انجام کار مورد نظرش را ترجیح بدهد.
به خاطر همین است که خیلی ها اصلا در طول عمر خود نیازی به استخاره پیدا نمی کنند؛ زیرا معمولا با تکیه بر بررسی ها و مشورت و ... به نتیجه می رسند و هیچ وقت در تردید نمی¬مانند.
اما برعکس، عده ای هم هستند که در جزئی ترین و پیش پا افتاده ترین کارها هم به استخاره متوسل می شوند. ما در عرف خودمان به این دسته افراد لقب "ملا استخاره ای" می دهیم... اینان معمولا سعی می کنند زحمت تلاش، بررسی، تعقل و تدبیر را به عهده ی استخاره بگذارند. در حالی که استخاره بعد از انجام همه ی بررسی ها و ناکام ماندن در تصمیم گیری است و حتما شنیده اید که در دستورات دینی هم گفته شده است: اول استشاره و سپس استخاره...
حتما شنیده اید که می گویند اینجا جای استخاره نیست. برای آنکه مفهوم جایگاه استخاره را بدانید، به این نمونه ها دقت کنید:
برای انجام کارهای خلاف عقل و حتی عرف نمی توان استخاره کرد... می گویند طرف بالای بام خانه بود و چون می خواست پایین بیاید، استخاره کرد که از پله ها پایین بیاید، بد آمد و به ناچار استخاره کرد از بالای بام بپرد، خوب آمد و چون پرید پایش شکست... 
گاهی شما استخاره می کنید اما دوست دارید خوب یا بد بیاید... همین یعنی اینکه تصمیم خود را گرفته اید و فقط برای اطمینان خاطر استخاره می کنید و به خاطر همین اگر بد آمد دنبال راه دیگری می گردید که بالاخره خوب بیاید و شما به خواسته تان برسید.
می گویند فردی می خواست دوغ بخورد و چون ملا استخاره ای بود، استخاره کرد و بد آمد... او که نمی توانست از دوغ صرف نظر کند استخاره کرد ایستاده دوغ بخورد باز هم بد آمد.. او باز با این نیت استخاره کرد که به جای لیوان دوغ را در کاسه بریزد و بخورد باز هم بد آمد.. اما طرف دست برنداشت زیرا دوغ کذایی بد جور دلش را برده بود. اما هرجور هم استخاره می کرد بد  می آمد..
با لیوان، با کاسه، با پارچ، با شیشیه، نشسته، ایستاده و ... همه بد آمد. دست آخر تنها شکلی که استخاره اش خوب آمد این بود که روی یک پا بایستد و قیفی در دهان بگذارد و با پارچ از ارتفاع یک وجبی دوغ را در قیف بریزد و اینچنین دوغ را بخورد... این بود که تمام دوغ را روی سر و صورت ریخت...   
مطمئنا درا ین موارد استخاره معنایی ندارد و جای استخاره در اینجاها نیست..